Cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 1, znana również jako cukrzyca insulinozależna – IDDM – lub cukrzyca młodzieńcza, występuje, gdy trzustka nie wytwarza wystarczającej ilości insuliny, ponieważ komórki wytwarzające insulinę są niszczone przez układ odpornościowy.

Bez insuliny cukier nie może przedostać się do komórek. Tym samym pozostaje we krwi, co prowadzi do hiperglikemii – wysokiego poziomu cukru we krwi. Typ 1 występuje najczęściej u dzieci i młodych dorosłych.

Obecnie uważa się, że cukrzyca rozwija się stopniowo, przez wiele miesięcy, a nawet lat. Z czasem układ odpornościowy niszczy coraz więcej komórek produkujących insulinę (beta) w trzustce, aż do momentu postawienia diagnozy cukrzycy typu 1.

U kogo rozwija się cukrzyca typu 1?

Cukrzycę typu 1 najczęściej obserwuje się u dzieci i młodych dorosłych, choć choroba może wystąpić w każdym wieku. Według najnowszych danych, u prawie połowy osób, u których zapada na ten typ cukrzycy, diagnoza następuje po 30. roku życia.

Cukrzyca typu 1 stanowi około 5-10% wszystkich zdiagnozowanych przypadków cukrzycy.

Co powoduje cukrzycę typu 1?

Przyczyna cukrzycy typu 1 nie została ustalona, ale pewne jest, że:

• Zniszczenie komórek beta wytwarzających insulinę następuje na skutek uszkodzeń spowodowanych przez własny układ odpornościowy.
• Istnieją powody, które stymulują układ odpornościowy do atakowania komórek beta.
• Istnieją geny zwiększające ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 1, ale nie są to jedyne czynniki.
• W środowisku nie znaleziono jeszcze żadnych udowodnionych czynników wyzwalających, jednak naukowcy podejrzewają, że mogą to być infekcje wirusowe lub określone cząsteczki występujące w środowisku i żywności.

Czynniki ryzyka rozwoju cukrzycy typu 1

Dowolna kombinacja następujących czynników może zwiększyć ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 1:

• Autoimmunizacja. Układ odpornościowy zwykle chroni nas przed chorobami, ale w przypadku cukrzycy typu 1 zwraca się przeciwko komórkom trzustki wytwarzającym insulinę (komórki beta). Jeśli cierpisz na jakąkolwiek chorobę autoimmunologiczną, ryzyko zachorowania na cukrzycę wzrasta. Można zbadać obecność przeciwciał przeciwko cukrzycy. Jeden w szczególności nazywa się GAD65. Pomiar go na wczesnym etapie choroby może pomóc w ustaleniu, czy masz cukrzycę typu 1 i odróżnieniu jej od typu 2.
• Geny.Osoby chore na cukrzycę typu 1 częściej dziedziczą geny, które narażają je na ryzyko. Zidentyfikowano ponad 50 genów, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju cukrzycy typu 1. Ale geny to tylko część przyczyny; w rzeczywistości u około 90% osób chorych na cukrzycę typu 1 nie występowała ta choroba w rodzinie. Chociaż inni członkowie rodziny mogą mieć te same geny „ryzyka", całkowite ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 1 u wielu członków rodziny jest zwykle niskie.

Inne możliwe czynniki ryzyka obejmują:

• Narażenie na niektóre wirusy, takie jak wirus Epsteina-Barra, wirus Coxsackie i inne enterowirusy oraz wirus świnki.
• Wczesny kontakt z mlekiem krowim.
• Infekcje górnych dróg oddechowych w młodym wieku.

Objawy cukrzycy typu 1

Kiedy poziom glukozy we krwi stanie się zbyt wysoki, organizm zrobi wszystko, co w jego mocy, aby usunąć glukozę z krwi.

Objawy cukrzycy typu 1 mogą obejmować dowolną kombinację następujących stanów:

• Częste oddawanie moczu.
• Zwiększone pragnienie.
• Zwiększony apetyt.
• Utrata wagi.
• Zmęczenie.
• Rozmazany obraz.
• Nudności, wymioty, ból brzucha.

Klasyczne objawy: skrajne pragnienie, ciągły głód, częste oddawanie moczu (także w nocy).

Leczenie cukrzycy typu 1

Celem leczenia jest utrzymanie poziomu cukru we krwi możliwie najbliżej normy. Główną metodą leczenia cukrzycy typu 1 są zastrzyki z insuliny, ponieważ organizm sam nie wytwarza wystarczającej ilości insuliny do prawidłowego funkcjonowania komórek.

Elementy leczenia cukrzycy:

• Insulinoterapia.
• Monitorowanie glukozy.
• Planowanie posiłków.
• Aktywność fizyczna.
• Badania przesiewowe i leczenie powikłań.

Okres miesiąca miodowego jest tymczasowy

Osoby chore na cukrzycę typu 1 (i wiele osób cierpiących na cukrzycę typu 2) potrzebują insuliny do końca życia. Jednak w praktyce lekarskiej zdarzają się przypadki zwane okresem miesiąca miodowego, który następuje wkrótce po rozpoznaniu cukrzycy. Gdy dana osoba zacznie przyjmować zastrzyki z insuliny, wątroba wyłącza produkcję cukru, a część insuliny jest nadal wytwarzana w pozostałych komórkach beta.

Zapotrzebowanie na insulinę maleje, a poziom cukru we krwi powraca do poziomu bliskiego normalnego. Czasami ludzie myślą, że nie mają cukrzycy, ale tak nie jest. Okres ten może trwać od kilku tygodni do kilku lat, jednak po zakończeniu „miesiąca miodowego" organizm będzie potrzebował jeszcze większej ilości insuliny.

Leki: czym jest insulina? Podstawy leczenia insuliną

Insulina to hormon, który umożliwia przedostawanie się cukru (glukozy) do komórek organizmu w celu wytworzenia energii.

Wszystkie osoby chore na cukrzycę typu 1 (i wiele osób chorych na cukrzycę typu 2) muszą codziennie przyjmować insulinę. Ogólnym celem leczenia zarówno insuliną, jak i innymi lekami przeciwcukrzycowymi jest osiągnięcie możliwie najlepszego dopasowania ilości podawanej insuliny do zapotrzebowania pacjenta na insulinę w ciągu dnia i nocy. W ten sposób poziom cukru we krwi można utrzymać jak najbliżej normy. Dzięki temu można uniknąć zarówno krótkotrwałych, jak i długotrwałych problemów związanych z cukrzycą.

Plany leczenia opierają się na schemacie wydzielania insuliny przez trzustkę w ciągu dnia u osób bez cukrzycy. Obejmuje to zapewnienie w miarę stabilnego poziomu insuliny „tła" (w celu kontrolowania poziomu cukru we krwi między posiłkami i w nocy), a także stosowanie insuliny szybko działającej (lub krótko działającej) w celu opanowania szybkiego wzrostu poziomu cukru występującego podczas posiłków.

Rodzaj stosowanej insuliny i jej ilość będą się różnić w zależności od planu leczenia cukrzycy. Niektóre schematy obejmują dwa zastrzyki dziennie, inne obejmują kilka więcej lub użycie pompy insulinowej w celu kontrolowania poziomu cukru we krwi.

Rodzaje insuliny

Istnieje kilka różnych rodzajów insuliny. Różnią się one między sobą następującymi wskaźnikami:

• kiedy zaczną pracować;
• kiedy wystąpi maksymalny efekt obniżający poziom cukru we krwi;
• jak długo utrzymuje się efekt?

Należy pamiętać, że rzeczywisty czas osiągnięcia maksymalnego efektu i czas działania różnią się nie tylko w zależności od osoby, ale nawet z dnia na dzień, ponieważ interakcja organizmu z insuliną i reakcja na nią mogą się zmieniać. Dlatego ważne jest częste sprawdzanie poziomu cukru we krwi.

Szybko działająca insulina

• Kiedy zacznie działać: 10–15 minut.
• Po osiągnięciu maksymalnego efektu: 30–90 minut.
• Czas działania: 4 godziny.
• Jak to działa: Analog insuliny ludzkiej. Stosowany, aby pomóc organizmowi poradzić sobie z glukozą wchłanianą podczas posiłków. Aby uzyskać najlepsze rezultaty, użyj go kilka minut przed lub tuż przed posiłkiem. Przezroczysty, można mieszać w jednej strzykawce z insuliną o pośrednim czasie działania.

Rodzaj insuliny	Grupa kliniczna i farmakologiczna	Substancja aktywna	Początek akcji	Akcja szczytowa	Czas trwania działania
Szybkie działanie	Analog insuliny ludzkiej	Insulina lispro	od 0 do 15 min	30-70 minut	2-4 godziny
Szybkie działanie	Analog insuliny ludzkiej	Insulina aspart	10 minut	40 minut	do 4 godzin (średnio 3)
Szybkie działanie	Analog insuliny ludzkiej	Insulina glulizynowa	od 0 do 10 minut	55 minut	3 godziny

Krótko działająca insulina

• Kiedy zacznie działać: 30–60 minut.
• Po osiągnięciu maksymalnego efektu: 2–4 godziny.
• Czas działania: 6–9 godzin.
• Jak to działa: Pomaga organizmowi radzić sobie z glukozą, która wchłania się z pożywienia, ale utrzymuje się dłużej niż szybko działająca insulina. Stosować 30 minut przed posiłkiem. Przezroczysty, można mieszać w jednej strzykawce z insuliną o pośrednim czasie działania.

Wszystkie insuliny krótko działające są insulinami rozpuszczalnymi otrzymywanymi metodą inżynierii genetycznej.

Insulina o pośrednim czasie działania

• Kiedy zacznie działać: 1–4 godziny.
• Po osiągnięciu maksymalnego efektu: 3–14 godzin.
• Czas działania: 10–24 godziny.
• Jak to działa: Służy do kontrolowania poziomu glukozy w nocy i pomiędzy posiłkami. Mętny, można mieszać w jednej strzykawce z insuliną szybko i krótko działającą.

Wszystkie insuliny o pośrednim czasie działania są insulinami izofanowymi i są otrzymywane metodą inżynierii genetycznej.

Należy zauważyć, że wszystkie te rodzaje insuliny można mieszać, ale nie jest to zalecane, ponieważwzrasta błąd dozowania. W przypadku stosowania terapii skojarzonej zawsze jako pierwszą przyjmuje się insulinę krócej działającą, a wstrzyknięcie podaje się natychmiast po zmieszaniu.

Insulina długo działająca

• Kiedy zacznie działać: 1–2 godziny.
• Kiedy pracuje najintensywniej: nie osiąga maksimum, nie ma szczytu.
• Czas działania: 18–24 godziny.
• Jak to działa: Służy do kontrolowania poziomu glukozy pomiędzy posiłkami i w nocy. Przezroczysty, bezbarwny, nie można mieszać z innymi insulinami.

Najczęściej stosowane:

Rodzaj insuliny	Grupa kliniczna i farmakologiczna	Substancja aktywna	Początek akcji	Maksymalny efekt	Czas trwania
Długo działające	Analog insuliny ludzkiej	Insulina glargina	Po upływie 1 godziny	Szczyt nie jest wyrażony	24 godziny (średnio) 29 godzin (maksymalnie)
Długo działające	Analog insuliny ludzkiej	Insulina detemir	za około 1 godzinę	Szczyt nie jest wyrażony. Maksymalny efekt od 3-4 do 14 godzin.	do 24 godzin (w zależności od dawki)

Insulina glargina.Podaje się go raz dziennie o dowolnej porze, ale codziennie o tej samej porze dnia. Dopuszczony do stosowania u dzieci powyżej 2 roku życia (przed tym wiekiem brak danych klinicznych dotyczących bezpieczeństwa). Dostosowanie dawki jest konieczne w przypadku zmiany masy ciała lub trybu życia (zmiana diety, rodzaju aktywności fizycznej, przestawienia się z innych rodzajów insuliny).

Stosowany jest w leczeniu każdego rodzaju cukrzycy (w tym typu 2), zarówno w leczeniu skojarzonym, jak i w monoterapii. Nie jest wskazany w leczeniu kwasicy ketonowej (ponieważ ma długi początek działania).

Insulina detemir.Podaje się 1-2 razy dziennie. Jeżeli wymagana jest podwójna dawka, stosować w odstępie 12 godzin. U osób w podeszłym wieku, z zaburzeniami czynności wątroby, nerek lub zwiększoną aktywnością fizyczną, konieczne jest dostosowanie dawki i uważne monitorowanie stężenia glukozy. Stosowany w leczeniu cukrzycy insulinozależnej u dorosłych i dzieci powyżej 6 roku życia.

Wskazówki dotyczące stosowania insuliny

Przed wstrzyknięciem insuliny należy zawsze sprawdzić butelkę, aby upewnić się, że wstrzykiwany jest właściwy rodzaj insuliny i czy nie przeterminowano jej terminu ważności. Należy także sprawdzić fiolkę pod kątem zmian w insulinie – na przykład nie należy stosować insuliny, w której unoszą się cząstki lub kryształki.

Oto kilka zaleceń dotyczących przechowywania insuliny w fiolkach (instrukcje producenta dotyczące przechowywania wstrzykiwaczy insuliny są różne, należy je sprawdzić przed użyciem):

• Niewykorzystane fiolki z insuliną należy przechowywać w lodówce. Wyrzucić insulinę zamrożoną lub przeterminowaną.
• Rozpoczęte fiolki z insuliną można przechowywać w lodówce lub w temperaturze pokojowej.
• Uważaj, aby nie przegrzać butelki. Nie zostawiaj go w miejscu nasłonecznionym lub w samochodzie w słoneczny lub upalny dzień. Podczas podróży lub zajęć na świeżym powietrzu przechowuj insulinę jako łatwo psującą się (ale nie zamrażaj).
• W zależności od rodzaju insuliny otwarte fiolki należy wyrzucić po 4 do 6 tygodniach (patrz instrukcja producenta), niezależnie od tego, czy insulina się wyczerpała, czy nie.

Podanie insuliny

Insulina przyjmowana doustnie ulega zniszczeniu pod wpływem kwasu solnego żołądka i enzymów soku żołądkowego i jelitowego, dlatego nie jest wytwarzana w postaci tabletek. W chwili obecnej jedyną metodą wprowadzenia insuliny do organizmu jest wstrzyknięcie lub użycie pompy insulinowej.

Insulinę podaje się podskórnie i nie można jej wstrzykiwać do mięśni ani bezpośrednio do krwi. Po wstrzyknięciu nie należy masować miejsca wstrzyknięcia, należy uważać, aby nie dostał się on do naczynia krwionośnego.

Wchłanianie insuliny różni się w zależności od części ciała, w którą jest wstrzykiwana. Skóra brzucha najszybciej wchłania insulinę, dlatego większość diabetyków wstrzykuje ją w okolicę brzucha. Inne miejsca wstrzyknięcia insuliny: ramię, udo, pośladki i obszar wstrzyknięcia należy zmieniać (zmieniać co miesiąc).

Insulinę można podawać za pomocą strzykawki insulinowej, wstrzykiwacza insulinowego z cienką igłą lub pompy insulinowej. Każda metoda dobierana jest do konkretnego celu i opiera się na potrzebach danej osoby.

Szeroka gama dostępnych obecnie urządzeń do wstrzykiwania sprawia, że wstrzykiwanie insuliny jest znacznie łatwiejsze, niż większość ludzi myśli.

Strzykawki insulinowe

Obecnie najpowszechniejszą metodą podawania insuliny są strzykawki insulinowe. Zostały zaprojektowane z myślą o wygodnym i bezbolesnym wstrzykiwaniu.

Strzykawka insulinowa ma specjalny rozmiar igły, aby zapewnić ścisłe podanie podskórne. Beczki strzykawek są oznaczone zarówno ml, jak i jednostkami.

Aby uniknąć podania zbyt małej lub zbyt dużej dawki, należy wiedzieć, jak odmierzyć dawkę insuliny w urządzeniu. Pomoże w tym endokrynolog.

Strzykawki należy użyć jednorazowo, a następnie wyrzucić.

Długopisy do strzykawek insulinowych

Wielu diabetyków uważa, że wstrzykiwacze są łatwiejsze i wygodniejsze w użyciu niż strzykawki. Jeśli masz problemy ze wzrokiem lub cierpisz na zapalenie stawów utrudniające poruszanie się stawami, lepiej zastosować wstrzykiwacz do insuliny.

Urządzenia są dostępne w różnych kształtach i rozmiarach oraz są łatwe w przenoszeniu. W aparacie umieszcza się wkład z insuliną (3 ml zawierający 300 jednostek insuliny), następnie ustawia się wymaganą dawkę insuliny dla wszystkich wstrzyknięć aż do jej wyczerpania (co jest wygodne, ponieważ nie trzeba dawkować za każdym razem, zwłaszcza u osób ze słabym wzrokiem lub stratą czasu, jeśli konieczne jest pilne wstrzyknięcie).

Insulinę wstrzykuje się poprzez naciśnięcie przycisku. Kiedy wkład się skończy, należy go wymienić. Niektóre wstrzykiwacze są fabrycznie napełnione insuliną, a całe urządzenie jest jednorazowego użytku.

Pompa insulinowa

Pompa insulinowa to urządzenie umożliwiające ciągłe dostarczanie insuliny. Uważa się, że jest to najwygodniejsza opcja podawania insuliny, pozwalająca najskuteczniej kontrolować poziom cukru. Zalety:

• naśladuje pracę trzustki;
• Gwarantowane jest całodobowe dostarczanie określonych w ustawieniach dawek insuliny;
• wprowadzeniem steruje nie osoba, ale mikroprocesor;
• dawkę dostosowuje się biorąc pod uwagę spożycie pokarmu i aktywność fizyczną;

Mikrodawki podaje się w sposób ciągły bez wyraźnego szczytu lub spadku działania, co eliminuje hipo- i hiperglikemię.

Co może się stać, jeśli cukrzyca nie będzie pod kontrolą?

Za dużo lub za mało cukru we krwi może prowadzić do poważnych powikłań wymagających natychmiastowej opieki. Obejmują one:

• hipoglikemia,
• hiperglikemia,
• cukrzycowa kwasica ketonowa.

Hipoglikemiawystępuje, gdy we krwi nie ma wystarczającej ilości glukozy lub cukru. Objawy zwykle pojawiają się, gdy poziom cukru we krwi spada poniżej 70 mg/dl. Liczba ta może się różnić.

U osób z łagodną hipoglikemią mogą wystąpić następujące wczesne objawy:

• głód;
• drżenie lub drżenie;
• wyzysk;
• blada skóra (szczególnie twarz);
• szybkie lub nieregularne bicie serca;
• zawroty głowy i osłabienie;
• rozmazany obraz;
• dezorientacja.

Ciężka hipoglikemia może obejmować:

• osłabienie i zmęczenie;
• słaba koncentracja;
• drażliwość i nerwowość;
• dezorientacja;
• niewłaściwe zachowanie i zmiany osobowości;
• mrowienie (parestezje);
• brak koordynacji.

Jeśli diabetyk nie podejmie żadnych działań, mogą wystąpić:

• drgawki;
• utrata przytomności;
• śpiączka.

Ciężka hipoglikemia może zagrażać życiu, jeśli diabetyk wcześnie nie zauważy sygnałów ostrzegawczych, nie zabierze ze sobą cukru, który powinien zawsze mieć przy sobie, i nie zwróci się o pomoc lekarską. Jeśli stan się pogorszy, zagraża życiu i może prowadzić do śmierci.

Wyróżnia się łagodne (do 8, 2 mmol/l), umiarkowane (8, 3–11, 0 mmol/l) i ciężkie (powyżej 11, 1 mmol/l)hiperglikemia.

Główne cechy:

• bardzo silne pragnienie;
• bardzo częste oddawanie moczu;
• suchość w ustach;
• rzadki, głośny oddech;
• mgła w oczach.

Gdy poziom cukru we krwi wzrasta powyżej 15 mmol/l, zwiększa się ryzyko kwasicy ketonowej, powyżej 33, 3 mmol/l – zespołu hiperosmolarnego nieketotycznego (śpiączki hiperosmolarnej). Stanom tym towarzyszy ciężkie odwodnienie, utrata przytomności, co może prowadzić do śpiączki i śmierci.

Przy pierwszych oznakach hiperglikemii diabetyk powinien zmierzyć poziom cukru we krwi i wstrzyknąć insulinę. Jeśli stan się pogorszy, należy wezwać pomoc doraźną.

Jeśli cukrzyca nie będzie kontrolowana przez dłuższy czas, może zwiększyć ryzyko rozwoju chorób serca, a także udaru mózgu, choroby nerek (nefropatii cukrzycowej), problemów ze wzrokiem (retinopatia cukrzycowa i ślepota) oraz uszkodzenia układu nerwowego (neuropatia cukrzycowa).

Powikłania te zwykle nie dotyczą dzieci i młodzieży chorych na cukrzycę, u których choroba trwa zaledwie kilka lat. Ale mogą wystąpić także u dorosłych chorych na cukrzycę, zwłaszcza jeśli cukrzyca nie jest kontrolowana – nie przestrzegają diety, nie stosują insuliny i innych leków przepisanych przez endokrynologa.

Dzieci z nieleczoną cukrzycą, które nie kontrolują poziomu cukru we krwi, mogą mieć problemy ze wzrostem i rozwojem, a nawet opóźnione dojrzewanie.

Jedynym sposobem na uniknięcie wszelkich powikłań jest codzienne samodzielne monitorowanie poziomu cukru, przestrzeganie zaleceń endokrynologa w zakresie leczenia cukrzycy i regularne odwiedzanie endokrynologa, co roku kardiologa, neurologa, okulisty i innych specjalistów.